شفافیت آزمونی برای صداقت ۲
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ[۱]
اى کسانى که ایمان آورده اید چرا چیزى مى گویید که انجام نمى دهید!
- در یادداشت پیشین، قدری به طرحی با عنوان “راه اندازی سامانۀ شفافیت شهرداری شیراز” پرداختیم. این طرح پس از گذشت حدود چهارده ماه از عمر پنجمین شورای شهر شیراز، با حذف سه بند مهم و موثر آن، بالاخره در جلسۀ گذشتۀ شورای شهر شیراز تصویب شد. حذف بندهای مربوط به منابع انسانی شهرداری، مسافرت های خارجی و حقوق و مزایای مدیران شهرداری شیراز، در فضای رسانه ای کشور با بحث و سرو صدای زیادی همراه بود و با واکنش منفی فعالین فضای مجازی روبرو شد. پس از ماجرای سرباز اسرائیلی و سپیده دم به آمریکا، بار دیگر شیراز در کانون توجهات قرار گرفت!
- طرح موصوف به ابتکار دو تن از اعضای شورای شهر (آقایان بنی زمانی و موسوی) تهیه و دنبال شد. صرف نظر از نواقص این طرح، اگر سماجت و پیگیری قابل تحسین هر دو نفر نبود، هر نوع طرحی با موضوع شفافیت، اساسا تهیه نمی‌شد یا متروک و مسکوت می‌ماند. اما سوال اساسی از طراحان و سایر اعضای شورای اصلاح‌طلب این است که چرا شفافیت را از خود آغاز نمی‌کنند؟! مگر نه اینکه شفافیت اصلی‌ترین شعار انتخاباتی ایشان بود؟ چرا پیش از تصویب طرح یا لایحه‌ای جدید در مورد شفافیت شهرداری، به ابتدایی‌ترین وظیفه قانونی خود (مواد ۳۱ و ۷۶ قانون تشکیلات و وظایف شوراهای شهر و روستا) عمل نمی‌کنند؟! قانون‌گذار به صراحت شوراهای شهر را موظف کرده که بودجه و هزینۀ خود و شهرداری و سایر اطلاعات مربوط به مصوبات و عملکرد خود را منتشر کنند.
چرا روند تهیه و بررسی طرح‌ها و لوایح در شورا شفاف نیست؟ چرا تعداد کارکنان و مشاورین شورا و اسامی ایشان اعلام نمی‌شود؟ چرا در روند بررسی طرح‌ها و لوایح و از جمله همین طرح شفافیت شهرداری شیراز، عمدۀ مباحثات و به اصطلاح “کارِ کارشناسی” و در واقع چانه‌زنی‌ها، در پستوهای تاریک کمیسیون‌ها و دور از چشم و گوش مردم و خبرنگاران انجام می شود؟!
آیا شورای شهری که خود به شفافیت وفادار و عامل نیست، می تواند از شهرداری توقع شفافیت داشته باشد؟!
- همین عدم شفافیت نهادینه‌شده در شورای شهر شیراز موجب شد که بر خلاف شفافیتِ ادعایی، هم طراحان طرح و هم سایر اعضای شورا در مراحل تهیه و بررسی طرح کاملا غیر شفاف عمل کند!
اگر شورای شهر شیراز خود را متعهد به شفافیت می‌دانست، در تمامی مراحل تهیه و بررسی طرح، به صورت شفاف عمل می‌کرد. طرحی که در پستوهای کمسیون‌ها تهیه شده و در همانجا و بدون حضور نمایندگان افکار عمومی و خبرنگاران بررسی و تکمیل شده و نهایتا هم بدون اطلاع رسانی عمومی از محتوای طرح، تصویب شده؛ چه نسبتی با شفافیت می‌تواند داشته باشد؟! طرحی که طی روندی شفاف تهیه نشده، چگونه می تواند به تحقق شفافیت کمک کند؟
- بسیاری از کشورهای با سابقۀ شفافیت که در آن‌ها شفافیت در عملکرد حکمرانان، به خصلتی ذاتی تبدیل شده، زمانی مثل ما در آغاز راه بودند. فرض کنیم این طرح در شورای شهر یکی از همین کشورهای سکولار که پسوند اسلامی هم ندارد!، تهیه می‌شد. در این حالت شورای شهر حتما شفافیت را از خود آغاز می‌کرد و نه شهرداری. ابتدا ساختار و فرآیندهای تصمیم‌گیری در شورای شهر را به گونه‌ای اصلاح می کردند که هیچ بُعد یا زاویه‌ای از فعالیت‌های شورای شهر دور از چشم مردم نماند. به تبع چنین ساختاری، عموم مردم را در تهیه این طرح مشارکت می‌دادند. به این شکل که ابتدا آغازِ کار تهیه طرح را به اطلاع عموم مردم می‌رساندند. طی یک فراخوان عمومی از مردم جهت ایده‌یابی کمک می‌گرفتند. در سامانه‌ای الکترونیکی نظرات مردم و صاحب‌نظران را جمع‌آوری و در تهیه طرح دخالت می‌داند.
نسخه اولیۀ طرح را منتشر و نظرات و بازخوردهای عمومی را جمع‌آوری کرده و در جلسات استماع عمومی، به صورت کاملا آزاد با صاحب‌نظران و علاقهمندان به بحث و گفتگو مینشستند. تمامی جلسات تهیه و بررسی طرح را به صورت مستقیم از طریق رسانهها و تلوزیون اختصاصی شورا، در دید مردم میگذاشتند و پس از تکمیل طرح، در حالیکه مردم از طریق رسانهها به صورت زنده ناظر بر جلسه هستند، آن را بررسی و تصویب میکردند.
در این کشورها، مدعیان دموکراسی دست کم در ظاهر به الزامات دموکراسی پایبند‌اند. اما در کشور ما مدعیان آزادی و دموکراسی و اصلاح طلبان، عموما حتی با مقدمات آزادی و دموکراسی بیگانه‌اند! ایشان بیش از آنکه در پی اصلاح مشکلات و مسایل کشور باشند، به دنبال پوشاندن آن هستند.
- بررسی موارد محذوف در طرح شفافیت شهرداری شیراز نشان می‌دهد که عمدۀ مقاومت‌ها در برابر شفافیت در کجا متمرکز شده است. رفتارشناسی مخالفین شفافیت نمایانگر آن است که ایشان اگر یارای مقابله با اصل طرح را ندارند، از روش‌هایی برای بی اثر کردن یا حداقل کم اثر کردنِ آن استفاده می‌کنند. بانیان حذف شفافیتِ منابع انسانی و مسافرت‌های خارجی و حقوق و دستمزد مدیران شهرداری، یا خود دارای منافعی هستند که با شفافیت، منافعشان به خطر می‌افتد؛ یا کسانی با ایشان در تعامل و ارتباط هستند که منافع ایشان، شفافیت را بر نمی تابد!
- یکی از کارکردهای غیر قابل پیش بینیِ طرح شفافیت شهرداری شیراز این بود که همانند یک نمایانگر عمل کرد و برخی مواضع مهم و حساس را (که در مورد آن حساسیت بیشتری وجود دارد) آشکار ساخت. فعالین اجتماعی و عموم مردم شیراز، بایستی همراه با درخواست شفافیتِ ساختاریِ شورای شهر، شفافیت همین مواردِ حذف شده را مطالبه کنند. مطالبۀ عمومی باید به سمتی هدایت شود که دقیقا شفافیت همین موارد حذف شده را هدف بگیرد. تاباندن نور به این نقاط تاریک، روشنگر مسایل و مصایب بسیاری خواهد بود!
پ ن: سیر تکاملی شفافیت در کشور، از مرحله درک ضرورت فراتر رفته و به مرحله مطالبۀ اقدام رسیده است. اگر شوراهای شهرهای کشور بالاجبار و با بی میلی به اقداماتی به اسم شفافیت اما کم رمق یا ناسازگار با آن دست می زنند، ناشی از همین تحول اجتماعی است. وظیفه فعالین اجتماعی است که بیش از پیش اصل شفافیت را مطالبه کنند و آن را به گفتمان اصلی و حاکم کشور تبدیل کنند. در این حالت حتی مخالفین شفافیت هم مجبور خواهند شد بدان تن دهند. آسیب شناسی و اصلاح مداوم مسیر تکاملی شفافیت و ممانعت از تحریف یا ابتذال آن اهمیت حیاتی دارد. شفافیت، پاسخ بسیاری از مسایل کشور است!
[۱] قرآن کریم، سوره صف، آیه ۲٫