شفافیت، معانی و مبانی
گروه مطالعات شهری فاطر
شفافیت در فرهنگ دهخدا به “آنچه از نفوذ شعاع مانع نشود، مانند شیشه و امثال آن. هر چیز لطیف که از پس وی چیز دیگر را توان دید، مانند آب و آبگینه و بلور. آنکه حاجز (مانع و حائل) ماورا نیست، جسمی که حاجب (مانع و پوشنده چیزی) دیدار ماورای خود نباشد، چون هوا، طلق، آب و شیشه.” تعبیر شده است. این مفهوم در برخی از جنبه های خود به خصوص در حوزه های سیاسی و اقتصادی به سرعت در حال تغییر و دگرگونی است و با مفاهیم دیگری مانند صداقت و پاسخگویی عجین شده است. این همراهی موجب شده که معانی متفاوتی از لفظ شفافیت مراد شود. اما معنای نزدیک به صداقت، یعنی “هر چیزی و هر کسی خود را همانطور نشان دهد که واقعا هست” معنای مشترک این حوزه‍ها است.
“پاسخگویی” لفظ دیگری است که قرین و همراه شفافیت است. “شفافیت” به همراه “مسوولیت پذیری و “رعایت”، سه وجه تحقق پاسخگویی در حوزه حاکمیتی است. با تحقق انتشار اطلاعات و قابل دسترس بودن کلیه اطلاعات مرتبط با حقوق عمومی، مسوول دانستن خود نسبت به اعمال و رفتار خود در برابر عموم مردم و ملزم دانستن خود به تحقق وعده ها، رعایت کردن رویه های قانونی و خط مشی ها و اصول اساسی نظام سیاسی و تخلف نکردن از مقررات سازمانی، پاسخگویی رقم خواهد خورد که در این معنا نیز شفافیت رکن اساسی و مقدم بر سایرین محسوب می شود.
بنابراین شفافیت چه در معنای قریب به صداقت و چه در معنای قرین پاسخگویی، مقدمه و پیش نیاز تحقق صداقت و پاسخگویی بوده و چنانچه توقع تحقق جامعه ای اخلاق مدار و مبتنی بر ارزش های اخلاقی را داشته باشیم که از الزامات تشکیل جامعه ای دین مدار است، تحقق شفافیت اهمیت و اولویت غیر قابل انکاری دارد.
تحقق شفافیت مستلزم وجود یک سری از سیاست ها، عملکرد ها و اقداماتی است که به شهروندان اجازه و امکان دسترسی، استفاده، سود بردن، فهمیدن و حسابرسیِ اطلاعات را می دهد. این تلقی از شفافیت پدیده جدیدی نیست و دارای قدمتی چند هزار ساله است اما در جوامع دموکراتیک به دلیل تناسب مشارکت سیاسی با میزان شفافیت، شفافیت اهمیت ویژه ای یافته و مورد تاکید نهادهای مدنی و همچنین حاکمیتی قرار گرفته است. از جانب دیگر در اقتصاد بازار آزاد و به دلیل حضور و تقویت بخش خصوصی و وجود سهامداران به عنوان ذی نفعان شرکت های تجاری و صنعتی، دسترسی به اطلاعات مرتبط با عملکرد اقتصادی این شرکت ها از حقوق مسلم ذی نفعان شمرده شده است. البته اطلاع از عملکرد حاکمان صرفا منشا حقوق مدنی و یا منفعت مالی نداشته و از حقوق طبیعی عمومی ناشی می شود و توسط دین مبین اسلام نیز به رسمیت شناخته شده است. کما اینکه امیرالمومنین علی (ع) می فرماید: “بدانید حق شماست بر من که چیزی را از شما نپوشانم جز راز جنگ که از پوشاندن آن ناگزیرم”. بر این مبنا کلیه اطلاعات غیر مرتبط با موضوعات و مسایل امنیتی، غیر قابل طبقه بندی محسوب شده و امکان دسترسی به آن برای عموم باید مهیا باشد.
در اینجا تلاش کردیم که معنا و مفهوم شفافیت و ضرورت آن را به اختصار توضیح دهیم. ان شاالله در فرصتی دیگر به بررسی میزان شفافیت شورای اسلامی شهر شیراز در قالب نقشه شفافیت شورا خواهیم پرداخت. بررسی میزان شفافیت شورا کمک می کند تا فهم درستی از میزان شفافیت در حوزه پارلمان محلی داشته باشیم و به این وسیله حوزه های فاقد شفافیت را شناسایی و ضمن بازخورد این موضوع به اعضا شورا و یادآوری مسوولیت و وظایف ایشان، برای شفاف سازی و تحقق حقِ شفافیت تلاش کنیم. 95/7/8
