محمّدعلی ساسانی
دانشجوی رشته طراحی شهری دانشگاه شیراز
:حمل و نقل عمومی شهری به عنوان یکی از عناصر مهم برنامه ریزی و طراحی شهری در راستای نیل به اهدافی مانند پایداری و زیست پذیری مطرح می باشند. یکی از گونه های حمل و نقل عمومی، شبکه متروی شهری است که سبب ایجاد اثرات فضایی- کالبدی متفاوت بر بافت های شهری می شود. یکی از تاثیرات ایستگاه های مترو، تسهیل دسترسی افراد به مکان های سرمایه گذاری، امکانات، تسهیلات رفاهی و همچنین رونق گردشگری در شهرهای تاریخی می باشد. ایستگاه های مترو می توانند نقش به سزایی در توسعه و رشد مناطق شهری، بهبود کیفیت محیط و ارزش زمین ایفا کند. به عبارت دیگر مکان یابی صحیح و یکپارچه ایستگاه های مترو فرصت پویایی اقتصادی در بافت های مرکزی شهرها را فراهم می آورد.
شهر تهران به عنوان اولین شهر ایران از شبکه قطار شهری بهره مند شد. شهری که قبل از انقلاب برای احداث قطار شهری مورد نظر بود به دلیل وقوع انقلاب اسلامی طرح قطار شهری آن به تعویق افتاد. دهه هفتاد شمسی زمانی بود که شهر تهران شاهد آغاز احداث و بهره برداری شبکه قطار شهری بود و تا کنون از 5 خط مترو در شهر تهران بهره برداری شده است. خطوط مترو در شهر تهران ،در طی این سال ها، دارای اثرات کالبدی – اجتماعی متفاوتی بوده است که از این اثرات را می توان در پژوهش وبررسی تاثیرات 2 ایستگاه مترو یکی در شمال تهران و دیگری در محدوده جنوبی تهران مشاهده کرد. پژوهشگر با بررسی ارزش اقتصادی املاک اطراف ایستگاه مترو در بافت جنوبی تهران، این نکته را بیان نموده است که بافت های مجاور پس از گشایش ایستگاه مترو از رشد شدید ارزش و بهره وری اقتصادی برخوردار شده اند و از طرف دیگر افزایش تقاضا سبب تمایل افراد به سرمایه گذاری در بافت های جنوبی شهر تهران شده است.
از زمان آغاز فرایند ساخت قطار شهری شیراز بالغ بر یک دهه می گذرد. هم اکنون یک فاز از خط اول متروی شهر شیراز بهره برداری شده است. (میدان احسان تا میدان نمازی) اما هنوز عملیات قطار شهری در شیراز ادامه دارد.ایستگاه زند که در امتداد شرقی – غربی بلوار زند حد فاصل خیابان سعدی و رودکی می باشد – 100 متری زیر گذر زند – هنوز به بهره برداری نرسیده است. ایستگاه زند تنها روزنه‌ی ارتباط بافت تاریخی و مذهبی شهر شیراز با شبکه متروی شیراز در حال حاضر است. ایجاد ایستگاه مترو در نزدیکی بازار وکیل در منطقه ای که روزگاری به عنوان نبض اقتصادی شهر شیراز بوده است ولی در عصر حاضر مورد توجه قرار نمی گیرد، اما بازهم به خاطر ویژگی های تاریخی و گردشگری خود دارای ارزش و پتانسیل می باشد، می تواند به عنوان یک پروژه محرک اقتصادی زمینه ای را جهت جذب سرمایه گذاران و توسعه دهندگان فراهم آورد. ( برحسب تجربه متروی شهر تهران) حضور سرمایه گذاران و به دنبال آن افزایش تقاضا در سرمایه گذاری بافت تاریخی شیراز موجب رشد اقتصادی و در نتیجه بهبود کیفیت محیط شهری در پیرامون بازار وکیل شیراز شود. از طرف دیگر مکان گزینی صحیح و شایسته ایستگاه های مترو می تواند تاثیرات مثبت را به پهنه ی گسترده تری از بافت های پیرامون بازار وکیل تسری داد.
در حالی که در حال حاضر ایجاد ایستگاه مترو زند، نه تنها امکان گسترش تاثیرات مثبت در بافت تاریخی را کم رنگ می نماید، بلکه خود می تواند به ابهاماتی در مورد معضلات ترافیکی بر پهنه های بافت تاریخی شهر شیراز و همچنین پرسش هایی مبنی بر اینکه آیا تمهیدات لازم در جهت صیانت از مجموعه تاریخی ارگ کریم خان زند صورت پذیرفته است و آیا برای افزایش امنیت اجتماعی آن تدابیر لازمه مورد نظر قرار گرفته است، دامن زند. از طرف دیگر با توجه به اینکه قطار شهری یک طرح حاکمیتی، ملی و استانی است، تصمیم برای حذف و یا ابقای یک ایستگاه آن صرفا در اختیار شورای اسلامی شهر شیراز نیست و دولت که بخش عمده اعتبارات را تامین کرده نیز در تصمیم دخیل است و باید به تایید فرمانداری و کارشناسان شورای عالی ترافیک وزارت کشور نیز برسد؛بنابراین نیاز به رویکردی یکپارچه که توجه به مطالعات جامع و کلان در آن امری ضروری می باشد مورد توجه قرار می گیرد و از یک سو با توجه به هویت شهر شیراز به عنوان سومین حرم اهل بیت(ع) این نکته بیش از پیش مهم می گردد که مکان یابی ایستگاه های متروی شهر شیراز نه تنها باید بر اساس یک روش هدفمند و جامع صورت پذیرفته باشد بلکه باید در راستای تقویت و بهبود خدمت رسانی به زائرین و گردشگران مذهبی و ارتباط و انسجام بافت تاریخی و مذهبی شهر و بافت میانی و جدید شهر نیز باشد.
منابع و ماخذ: